Istorija Ozrena

Početak
nastanjivanja Ozrena, Vozuće i Gostovića krije se daleko u vijekovima. Prve pisane vijesti su tek iz 16.vijeka. Druga vrsta spomenika su materijalni ostaci, koji, nazalost, do sada nisu ozbiljnije arheoloski istrazivani. Nesumnjivo je da je u predistorijsko i srednjovijekovno doba ovdje bilo zivota, kao sto je to bilo u susjedstvu, preko rijeke Bosne i Sprece (lokaliteti Novi seher i okolina Doboja). Kraj obiluje mnogim gradinama, sto upucuje na predistorijske tragove; takodje je mnogo i crkvina, a sto opet kazuje da je riječ o ostacima iz rimskog doba. U selu Gradina, jedan lokalitet se zove Crkvina, a vis u neposrednoj blizini Gradić, zaseok sela Borovci se, takođe, zove Crkvina. Na jednom od brda iznad Stoga su ostaci utvrđenja Grada (Gradine), neposredno pod Gradom je Pazariste, a blizu su i Kaursko brdo i Gradac. U Gostoviću je Kaursko gumno, a pored Grabovačkog potoka Gradina; mjesto u selu Kućice zove se Staro Gradiste, a tu je, takođe, vis Gradac. Mnoge su starine ovoga kraja za koje se moze reći da su iz Srednjeg vijeka; to su, uglavnom, groblja sa stećcima. Nazalost, samo je na jednom stećku (Selo Banovići) sačuvan natpis. Stećke, kao svjedoke toga vremena, nalazimo na cijelom prostoru Ozrena, Vozuće i Gostovića. Narod ih obično zove "mramor", a pripisuje ih Grcima, Čifutima ili divovima. Vjeruje se da je Grke iz ovih krajeva otjerala dugogodisnja zima. Ovakvih grobalja ima u selu Bakotiću, na Đeralskom brdu ih je veći broj, ima ih u Donjoj Paklenici na vise mjesta, nalazimo ih u Ševarlijama, zatim kod škole u Donjem Rakovcu, na molitvištu u Gornjoj Brijesnici, na Pocjelovu, u Gostoviću i jos na mnogim drugim lokalitetima. Da imena pojedinih naselja ovoga kraja potiču iz daleke prošlosti govori nam naziv vrela Perun ispod planine Ozren, koji je, po svemu sudeći, preuzet iz staroslovenske mitologije. Dva naselja ispod sjeverne padine Ozrena zovu se Kakmuz i Boljanić, oba naziva postoje u istocnoj Hercegovini, sto najvjerovatnije upućuje na stari zavičaj ovdašnjeg stanovništva. U dolini Krivaje, u naselju Hrge, nađeni su bronzani predmeti, kojima se potvrđuje da su još u pradavna vremena ovi prostori bili naseljeni stanovništvom sa visokim stepenom materijalne kulture. Mnogo je predanja i legendi, koje predio vezuje za starine. Takvo je i predanje o imenu planine Klek u Gostoviću, koje se dovodi u vezu sa vremenom čuvene Marije Terezije. Legenda, naime, govori da je takva veličina, kao što je austrijska carica klekla zadivljena ljepotom krajolika, i tako osta Klek. I naziv planine Udrim potiče iz predslovenskog doba. Prve pouzdane vijesti o prilikama u ovome kraju su iz 16. vijeka. Godine 1503. u tursko-ugarskom ugovoru o miru pominje se Maglaj, kao važnije utvrđenje na turskoj strani, iz čega se može zaključiti da je Maglaj, kao grad postojao i ranije. Od tada, Maglaj se pominje kao važnije mjesto i upravno središte. Iz pomenutoga vremena su i prve vijesti o maglajskim Srbima. Ferdinand Harbsburški, kao ugarski kralj, spremao se 1529. godine za rat protiv Turaka, te je tražio oslonca kod domaćih narodnih vođa da se i oni dignu, obećavajući im nagradu. Tako je on tada pisao i Žarku od Maglaja, i Jurašinu od Žepča, i nekom vojvodi Hasanu. Da li su Žarko i njegovi Srbi bili potomci kakvih skorašnjih doseljenika, koje su tek doveli Turci, ili su bili predstavnici starog, autohtonog stanovništva, o tome se pouzdano ne može ništa reći. Srbi su u 16. vijeku u ovom kraju bili mnogobrojniji i napredni, te u drugoj polovini vijeka podižu manastir Ozren, a u njegovoj daljoj okolini i manastire Vozuću i Gostović. U natpisu o građenju manastira Ozren 1587. godine sačuvano je ime popa Jakova, koji je bio od plemena Marića, o kojima, inače, nema više tragova. Srba iz 16. vijeka vremenom je nestajalo; iseljivani su i stradali u epidemijama i ratovima, a na njihova mjesta su dolazili drugi, tako da među današnjim stanovnicima najvjerovatnije uopšte nema starosjedilaca. Malo je vijesti o zbivanjima iz 17. vijeka, ali ih ipak ima, a one nam govore o tadašnjim etničkim prilikama. Godine 1609. dovršeno je živopisanje manastira Ozren, što je veoma skup posao, a to svjedoči da je kraj tada bio bogat i napredan. Manastir je, zajedno sa cijelom okolinom, živio u blagostanju do austro-ugarskog rata 1683. - 1699. godine, koji će teško pogoditi cijeli kraj. Iz tog vremena je pomen na rod Komnenovića, koji je odselio u Toplu (Boka), gdje je stigao preko Banjana. Značajan uticaj na nacionalnu strukturu imali su i austro-turski ratovi 1716. - 1718. i 1736. - 1739. godine. Tokom ovih ratova Austrijanci su dva puta osvajali Maglaj. Najznačajnija epizoda u ratu 1683. - 1699. godine bila je provala austrijske vojske pod princom Eugenom Savojskim dolinom Bosne do Sarajeva 1697. godine. Povlačenjem iz Bosne, princ je sa sobom poveo mnoge katolike, koji su polagali velike nade u uspjeh austrijske vojske i pomagali je, te su se time zamjerili Turcima. Manjih seoba iz Bosne bilo je već početkom pomenutih ratova, a tekle su prema Dalmaciji, Slavoniji, Sremu i Bačkoj. Seobom iz 1697. godine katolika iz doline Bosne je, uglavnom, nestalo (ostala je samo jedna porodica Antolovića na Visu iznad Bakotića). Vijesti iz toga vremena su rijetke i šture, ali sudeći po činjenici da su stradali mnogi manastiri, kako pravoslavni, tako i katolički, na širem prostoru, može se bez sumnje reći da je riječ o teškom i nestabilnom periodu. Dok se broj hrisćana, uopšte, smanjivao, broj muslimana se osjetno povećavao. Pošto je Turska izgubila Ugarsku i Slavoniju, iz tih zemalja muslimani su se povlačili u Bosnu, a mnogi od njih su naselili sela oko rijeke Bosne, Krivaje i Spreče. Jedini pouzdan podatak iz toga doba je o selu Maglajani i Lijevče polju, koje se pominje pod tim imanom 1718. godine. Po jednom opisu Bosne iz 1716. - 1718. godine Maglaj je nevelika tvrđava i ima pograđe od oko 50 kuća, na planini Ozrenu je istoimeni manastir, planina je gusto naseljena i to uglavnom pravoslavnim življem, a pominju se i manastiri Vozuća i Gostović. Tokom 17. vijeka, a poslije pomenutih ratova, nije bilo većih ratnih stradanja, ali su epidemije kuge zatirale mnoga ognjišta. Bosnu je kuga u 18. vijeku pohodila nekoliko puta. Narodno predanje govori da su Srpska Rječica i Trbuk prije kuge bila muslimanska naselja, a da su muslimani iz Donje Paklenice odselili u selo šije, preko Bosne. Tada je, vjerovatno, stradalo i srpsko stanovništvo na Ozrenu, neki su odselili, a neki izumrli, ali ipak nije došlo do narušavanja etničke strukture, jer su i novonaseljeni bili pravoslavci iz Stare Hercegovine. Među ozrenskim Srbima uopšte nema starosjedilaca, rijetki su rodovi, koji o sebi i misle da su stranci, a njihove tvrdnje su nejasne. I najbolje očuvana predanja o porijeklu ne sežu dublje od 18. vijeka.